Trò chơi may rủi, thiên kiến và dự báo quá khứ

Vì mới nghe được con số không chính thức khá hay nên mình phải viết ngay blog với các chủ đề liên quan, đó là thống kê của 1 CTCK có số tài khoản đang lỗ > 5x % YTD (x - phụ huynh). Con số mình nghe được còn lớn hơn rất nhiều, nhưng chỉ với tỉ lệ như trên đã thấy việc "trò chơi" này thực sự rủi nhiều hơn là may nhỉ? Có 2 cách nhìn con số này, theo quan điểm của mình:

1. Thị trường năm nay có thể được cho là 1 crazy uptrend, khi có những DN làm ăn lỗ, những    penny / midcap stock tăng vài lần trong thời  gian ngắn. Vậy thử hỏi, nếu thị trường đi ngang, hoặc tệ hơn, giảm, thì con số trên sẽ tồi tệ đến mức nào?
2. So sánh kỹ hơn với lãi suất tiết kiệm là 5.6% thì con số trên sẽ cao như nào nữa? Chưa kể với rủi ro cao hơn, những đêm trằn trọc thao thức mất ngủ vì "thị trường vả", với những vài phần trăm, hoặc mãi-mới-hòa-vốn, chi phí đó tính vào đâu? Và so sánh tiếp với số bình quân của VNI là 15%, thì con số này sẽ còn lại là bao nhiêu? Và trong đó bao nhiêu là nhà đầu tư chuyên nghiệp (quỹ/ tự doanh...)

Mình hay nói về các thiên kiến (bias) mà mình được học, nhiều người có thể cho rằng nó lý thuyết, nhưng với mình nó áp dụng rất nhiều, giúp mình tư duy logic hơn, kiếm chế cảm xúc tốt hơn để tránh lao vào những "trò chơi" vô bổ. 

Mình tin là các nếu các CTCK khác cũng thống kê thì kết quả cũng ko khác nhau là mấy. Vậy tại sao nhiều người vân cứ tự tin rằng mình có thể "chơi" và lãi ổn định/ hấp dẫn nhỉ? Nó có 2 cái thiên kiến nói về cái này đây là overconfidence bias và illusion of control bias chắc tóm gọn gọi là "ảo tưởng sức mạnh". Khi mình tự cầm tài khoản, tự oánh, mình có xu hướng nghĩ rằng mình có khả năng dự báo hơn người, và nếu có biến thì mình bán luôn sợ gì. Và đó, kết quả là được con số lợi nhuận ở đoạn đầu. Mình cũng thấy mọi người hay nói, con này tăng mấy lần, con kia tăng mấy chục % trong vài ngày,... Nhưng thực ra chỉ đơn giản là, nó tăng rồi mới biết nó tăng, có thể nó giảm ngay lúc mình mua, vì là game mà. Giống hệt như đa cấp, rất nhiều vụ lên báo, "người bị hại" hầu hết nói là thực ra tôi cũng biết rằng nó là đa cấp nhưng cứ nghĩ rằng mình "rút kịp". Khi chơi, "chứng game" cũng hoàn toàn như vậy, nhưng người ta vẫn lao vào? Phải chăng vì thanh khoản cao? Nhưng thanh khoản là do "lái" mà? Thanh khoản có thể mất hoàn toàn khi giá giảm, vì cả làng ồ ạt bán ra. Mình cũng thấy nhiều trường hợp rất hay đó là, khi nó giảm thì chửi anh nọ/ chị kia lái lởm, đánh láo, ơ hay, họ lái để ăn tiền của mấy người ngu lao vào mà? Họ đánh đúng đấy chứ?...

Mình thấy cũng nhiều analyst/ broker rất hay có xu hướng nhìn lại và cho rằng lý do mình phân tích là đúng => giá cổ phiếu tăng. Giá cổ phiếu tăng ko phải vì bạn phân tích giỏi, ko phải vì bạn mua nó, cũng có thể không phải vì nó làm ăn tốt thì cổ phiếu mới tăng, cũng không phải vì giá cố phiếu phản ánh kỳ vọng tương lại rồi nó chạy trước 1-2 năm như mấy "chiên gia" phân tích gì cả. Dự báo quá khứ thì luôn đúng. Việc nhìn lại (hindsight) và cố áp cho nó 1 lý do và đặc biệt là áp những lý do mà ở đó mình nghĩ rằng mình đưa ra đúng vì cứ áp dụng vào càng lần sau và càng ngày càng quá tự tin vào khả năng phân tích của mình để rồi thua lỗ. 

Có  mấy ví dụ như này:

1. HT1 - mình đã từng nói với vài người rằng chưa thấy lý do gì để hưởng lợi cả, với 1 ngành dư cung thì phải nghiên cứu thật kỹ, có đầu tư công cái gì đâu, mà đầu tư công thì xi măng hưởng lợi cái gì nhỉ? -> kết quả Q3 lỗ, nhưng giá cổ phiếu tăng, có lạ ko? Chẳng lạ, broker nào cũng hô xi măng hưởng lợi từ đầu tư công mà, nhiều thằng mua thì giá lên thôi, rồi lại đạp nhau mà bán thôi => dĩ nhiên, đây cũng có thể là hindsight của mình, phải tự đặt câu hỏi cho chính mình với từng trường hợp để đưa ra nhận tích logic nhất có thể. 
2. CSV - cũng có hưởng lợi nhờ giá phốt pho tăng như DGC đâu nhưng broker cứ thấy hóa chất là hô lên thôi, giá cũng tăng thật nhưng cũng giảm kha khá từ đỉnh rồi. Q3, lãi giảm? 
3. HPG có hưởng lợi từ đầu tư công đâu? Nhưng hưởng lợi từ cái khác mà. Từ analyst đến broker, CTCK nào cũng ca bài ca đầu tư công, nhưng đầu tư công thì dùng thép làm gì á? Bao nhiêu tiền vào giải phóng mặt bằng? Hoặc có CTCK này ra báo cáo chiến lược hay gì đó rất hay, vẽ cái bản đồ VN xong rồi ghi chú mấy doanh nghiệp có dự án nằm gần đường Cao tốc Bắc - Nam gì đó rồi nổi lên là VHM (và 1 vài DN BĐS khác) có dự án nhà gì đó ở Thanh Hóa, với hàm ý sẽ hưởng lợi, phải chăng người ở Hà Nội sẽ mua nhà ở Thanh Hóa để rồi ngày ngày đi 300 km đi làm cho vui? Mình không hiểu tư duy "hưởng lợi" gì từ cái đường cao tốc này. Rồi sau đó nếu VHM tăng thì bảo đấy tao dự báo rồi mà? :D Dự báo sai nhưng giá cổ phiếu vẫn tăng cũng được mà
4. Dự báo thị trường giảm: mình ngồi thống kê vui thôi có 6 tháng mà ở đó giảm nhiều hơn 2%, đấy, số liệu thống kê cũng chém đc mà, quan trọng là, chẳng để làm gì cả, nhưng các "chiên gia" vẫn cứ thích dự báo giảm mạnh rồi đến lúc bảo là tao dự báo rồi mà như thần thánh lắm 😗

Đầu tư là 1 công việc vừa nhàm chán nhưng cũng lại thú vị, nhàm chán ở chỗ nếu bạn đã làm-bài-tập-về-nhà, bạn mua và để đó, thì cũng chẳng còn gì mấy việc để làm, nhưng thú vị ở chỗ, bạn có cơ hội nghiên cứu nhiều ngành nghề, cập nhất những kiến thức mới, ngày nào cũng có thể học hỏi thêm nhiều điều, nhưng mình chắc chắn 1 điều, đầu tư không dễ, mình vẫn luôn tự nói đi nói lại câu nói đó là "Nếu mày cầm đuốc chạy qua nhà máy sản xuất thuốc nổ, mày có thể vẫn sống sót, nhưng mày vẫn là thằng ngu" 🤣 để luôn tự đặt câu hỏi cho bản thân, không chủ quan và nghiên cứu, phân tích kỹ càng nhất có thể để bảo vệ mình khỏi những rủi ro, đặc biệt là sự chủ quan của bản thân.